Ο ιδιώτης μπούφος

Γράφει ο Τάσος Σαλαμπάσης
φιλόλογος
Εφημερίδα ΑΙΧΜΗ Νέστου 26/06/2013

Ο Θουκυδίδης στον Επιτάφιο του Περικλή αναφέρει ως ιδιώτες τους αθηναίους πολίτες που δεν ασχολούνται με τα κοινά. Και επιλέγει αυτόν το μειωτικό χαρακτηρισμό, γιατί στην πόλη-κράτος της Αθήνας η μη συμμετοχή στα του δήμου αποτελεί πράξη ασύμφωνη με την έννοια, αλλά και –κυρίως- την ύπαρξη της ίδιας της δημοκρατίας. Ο ιδιώτης (αυτός που ασχολείται μόνο με τα ίδια, τα προσωπικά), λοιπόν, είναι ένα απολίτικο ον, μία απολιτικοποιημένη μονάδα, αδύνατον να γίνει κατανοητή η αδράνειά του από τους άλλους αθηναίους συμπολίτες του και γι αυτό θεωρείται άπολις, απόβλητος, άχρηστος, κενός.

Στην εποχή μας φυσικά η έννοια και το περιεχόμενο της λέξης έχει πάρει άλλες διαστάσεις. Ο ιδιώτης στις μέρες μας δεν αποτελεί πλέον μειωτικό χαρακτηρισμό, αντίθετα συνιστά και αξία με οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Μόνο που δυστυχώς αυτός ο τύπος πολίτη –κι επιτρέψτε μου την αυθάδεια- έχει τα χαρακτηριστικά ενός «μπούφου». Μ’ άλλα λόγια μιλάμε για τον «υπέροχο» τύπο ανθρώπου που θα μπορούσε και να ονομαστεί ως «ιδιώτης μπούφος».

Αυτός στέκεται απέναντι στα γεγονότα, τις εξελίξεις και τα κοινωνικά τεκταινόμενα με την ίδια αμηχανία που στέκεται κι απέναντι στο άγαλμα της Αφροδίτης της Μήλου, αν ποτέ επισκεφτεί το παρισινό Μουσείο του Λούβρου σε κάποιο ταξίδι του στη γαλλική πρωτεύουσα. Με μάτια εκστατικά, σχεδόν γουρλωμένα, καταπίνει βουλιμικά την ομορφιά της αρχαίας θεάς. Κάτι βαθιά μέσα του τον κάνει να συγκινείται μπρος στη θέα της, αλλά του είναι ιδιαιτέρως δύσκολο να αντιληφθεί τι είναι αυτό και ίσως του είναι κι αδιάφορο να το αναζητήσει. Ωστόσο, μια κάποια κοινωνική μάθηση και μια εξόχως επιφανειακή γνώση του επιβάλλουν να υπερβάλλει στη διατύπωση της όποιας εκτίμησης τρέφει για την εικόνα του αρχαίου αγάλματος. Στην πραγματικότητα βέβαια η μόνη αυθεντική αντίδρασή του απέναντι στην Αφροδίτη της Μήλου είναι και η αντανακλαστική αντίδραση να ερεθίζεται από τη γύμνια της. Η χριστιανική του όμως ηθική κι ο πουριτανισμός του τον κάνουν να ντρέπεται για αυτό. Έτσι, κι αφού περάσει το χρονικό όριο που του έμαθαν να αφιερώνει σε μνημεία τέτοιου μεγέθους, αποχωρεί για να μειώσει την ένταση που του δημιούργησε η αναμέτρηση με αυτό το δυσνόητο θέαμα.

Κατά τον ίδιο τρόπο αυτός ο «ιδιώτης μπούφος» στέκεται απέναντι στη δημοκρατία. Εξ αρχής του έμαθαν να την αντιμετωπίζει ως τοτέμ. Την κριτική που της ασκούν κάποιοι τη θεωρεί επικίνδυνη. Για αυτό ο Πλάτωνας κι ο Αριστοτέλης κάποιες φορές του είναι αντιπαθητικοί. Απ’ την άλλη κι η απόλυτη εφαρμογή της δημοκρατίας τον τρομάζει ακόμα περισσότερο, γιατί μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο δεν ξέρει τη θέση και το ρόλο του.

Εσχάτως μάλιστα αυτός ο «ιδιώτης μπούφος» έχει υιοθετήσει και μία απέχθεια προς τις ιδεολογίες. Δηλώνει σε συζητήσεις «ανένταχτος» κι «ακομμάτιστος». Στην πραγματικότητα δεν αποδέχεται καμία ιδεολογία γιατί ποτέ δεν μπήκε στον κόπο να τη γνωρίσει, να τη μάθει, να εντρυφήσει σ’ αυτήν. Αντίθετα τα ιδεολογήματα του συρμού και τα διαφημιστικού τύπου συνθήματα των διαμορφωτών της κοινής γνώμης του είναι πολύ πιο ελκυστικά, γιατί ως κενά περιεχομένου του είναι και πιο εύπεπτα και πιο ακίνδυνα, αφού δεν παίρνει καμία ευθύνη.

Τέλος ο συμπολίτης για αυτόν τον «ιδιώτη μπούφο» είναι απλώς ακόμα ένα πρόβλημα. Είναι ένας άλλος ανταγωνιστής σε μία σκακιέρα, όπου όλα τα πιόνια είναι αντίπαλα μεταξύ τους. Οι συμμαχίες, οι συνεννοήσεις, οι συγκλίσεις, ο διάλογος για αντιμετώπιση κοινών ζητημάτων είναι ξένα προς τη νοοτροπία του. Γι αυτό και ο «άλλος» είναι άξιος της κατανόησης και της συμπάθειάς του μόνο όταν βρίσκεται ή σε πολύ κατώτερη απ’ αυτόν θέση ή όταν βρίσκεται πολύ μακριά. Μάλιστα τότε επιδίδεται με ιδιαίτερη επιτυχία σε τηλε-μαραθωνίους αγάπης και συμπαράστασης.

…Τα βήματά του στο Λούβρου αντηχούν περιέργως μοναδικά κι απόκοσμα σαν να περπατά μόνο αυτός στους διαδρόμους του μουσείου. Καθώς πλησιάζει προς την έξοδο νιώθει ακόμα την ανάμεικτη αίσθηση που του προκάλεσε αυτό το «παλιο-άγαλμα». «Στο κάτω-κάτω είναι δικό μας», σκέφτεται με μια κάπως εθνική έπαρση κι ανακουφίζεται χωρίς να ξέρει το γιατί. Εξάλλου σε λίγο θα είναι στο ξενοδοχείο του και θα πίνει σαμπάνια. Έπειτα θα βγάλει όσες φωτογραφίες μπορεί από αυτό του το ταξίδι στο Παρίσι και θα τις ανεβάσει στο facebook…