ΠΑΡΑΝΟΙΑ

Επιστημονικά στην Ψυχιατρική ως παράνοια ορίζεται η συμπεριφορά που χαρακτηρίζεται από σοβαρά, χρόνια αισθήματα καταδίωξης, φιλυποψίας και υπερβολικής σημασίας που έχει το άτομο για τον εαυτό του. Παρατηρείται σε πολλές ψυχιατρικές παθήσεις και σπάνια υπάρχει ως ξεχωριστή παθολογική οντότητα. Όμως είναι παρά πολύ συνηθισμένη σε όλα τα επίπεδα της ψυχολογικής ζωής, επομένως "φυσιολογική" από στατιστική άποψη, παρουσιάζεται υπερβολική σε ψυχιατρικές συνθήκες.
Η δυσκολία του ατόμου που υποφέρει από παράνοια να εμπιστευθεί τους άλλους συχνά το οδηγεί σε απομόνωση. Το άτομο μπορεί να βρίσκεται συνεχώς σε αναμονή κάποιας πολύ αρνητικής εξέλιξης και να προσπαθεί να «μαντέψει» τις σκέψεις αυτών που θέλουν το κακό του. Κυριαρχούν συναισθήματα θυμού, φόβου, καχυποψίας και σε ορισμένες περιπτώσεις οργής ή μελαγχολίας. Είναι δυνατόν μία συγκεκριμένη παρανοϊκή ιδέα να κυριαρχήσει στην ψυχική ζωή του ατόμου, ενώ στις βαρύτερες περιπτώσεις το άτομο μπορεί να ακούει φωνές που σχολιάζουν τη συμπεριφορά του, επαναλαμβάνουν τις σκέψεις του ή του δίνουν διαταγές.
Όπως αναφέρει το Associated Press, έρευνες που έγιναν σε χιλιάδες ανθρώπους στη Βρετανία, τις ΗΠΑ και άλλες χώρες κατέδειξαν ότι τα κρούσματα παράνοια αυξάνονται τα τελευταία χρόνια. Οι επιστήμονες, ωστόσο, δεν είναι σε θέση να δώσουν ένα συγκεκριμένο ποσοστό παρανοϊκών (το ποσοστό κυμαίνεται από 5-50%), λόγω κυρίως του ευρέως φάσματος ορισμού της ασθένειας.
Έρευνα του ειδικού του Ινστιτούτου Ψυχιατρικής στο πανεπιστήμιο King’s College, Ντάνιελ Φρίμαν, κατέδειξε ότι σχεδόν ένας στους τέσσερις Λονδρέζους κάνει συχνά παρανοϊκές σκέψεις. Όπως εξηγεί ο ίδιος, πρόκειται για ένα φαινόμενο που οφείλεται μεταξύ άλλων στον σύγχρονο τρόπο ζωής: καλούμαστε να βγάλουμε γρήγορα συμπεράσματα έχοντας στη διάθεσή μας ελάχιστες πληροφορίες, ενώ πολλά διφορούμενα γεγονότα οδηγούν σε παρανοϊκές σκέψεις.
Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι υπάρχει ένα ευρύ φάσμα στην παράνοια, από επικίνδυνες ψευδαισθήσεις που οδηγούν σχιζοφρενείς στην βία μέχρι παράλογες φοβίες που εμφανίζουν καθημερινά οι άνθρωποι. «Τώρα αρχίζουμε να ανακαλύπτουμε ότι η τρέλα είναι ανθρώπινη και ότι χρειάζεται να μελετήσουμε τους φυσιολογικούς ανθρώπους για να την καταλάβουμε», υποστηρίζει ο Τζιμ Βαν Ός, καθηγητής ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο Μάαστριχτ στην Ολλανδία.
Έρευνες με χιλιάδες ανθρώπους από την Βρετανία, τις ΗΠΑ και άλλα μέρη συμπεραίνουν ότι οι ρυθμοί της παράνοιας μειώνονται, αν και οι εκτιμήσεις των ερευνητών σχετικά με το πόσοι από εμάς έχουν παρανοϊκές σκέψεις ποικίλει, από 5 μέχρι 50 %.
Μια βρετανική έρευνα, με δείγμα 8.500 ενηλίκων, υποστηρίζει ότι το 21% των ανθρώπων σκέφτονταν πως υπήρχαν φορές που άλλα άτομα ενεργούσαν εναντίον τους. Μια άλλη έρευνα 1.000 περίπου ατόμων στη Νέα Υόρκη βρίσκει ότι το 11% θεωρούσαν ότι παρακολουθούνταν ή κατασκοπεύονταν.
Ο Ντένις Κομπς, βοηθός καθηγητή ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τέξας, μελετά την παράνοια σχεδόν μια δεκαετία. Όταν πρωτοξεκίνησε σχετικές έρευνες - κυρίως σε φοιτητές - ανακάλυψε ότι ένα 5% αυτών έκανε παρανοϊκές σκέψεις. Από πιο πρόσφατες μελέτες προκύπτει ότι το ποσοστό αυτό τριπλασιάστηκε στο 15%.
Σε ένα μικρό πείραμα στο Λονδίνο, ο Φρήμαν κατέληξε στο ότι το ένα τέταρτο των επιβατών του Μετρό πιθανώς κάνουν σκέψεις που προσδιορίζουν την έννοια της παράνοιας. Επιπλέον, 200 τυχαία άτομα πραγματοποίησαν μια -εικονικής πραγματικότητας- διαδρομή με τρένο. Πάνω από το 40% των συμμετεχόντων είχαν τουλάχιστον παρανοϊκές σκέψεις. Κάποιοι αισθάνθηκαν εκφοβισμένοι από τους «εικονικούς» συνεπιβάτες γιατί - όπως υποστήριξαν - ήταν επιθετικοί, έκαναν άσεμνες χειρονομίες ή επεδίωκαν να αρχίσουν καβγά. Ο Φρήμαν υποστηρίζει ότι στις μεγάλες πόλεις, πολλά αόριστα και διφορούμενα περιστατικά μπορούν να οδηγήσουν παρανοϊκές σκέψεις και αυτό γιατί συνεχώς πραγματοποιούμε βιαστικές κρίσεις από περιορισμένες πληροφορίες, όπως ποιο δρόμο να επιλέξουμε ή αν ένας άγνωστος είναι ή όχι επικίνδυνος.
Ο σημαντικότερος παράγοντας κατά τα συμπεράσματα της έρευνας του κυρίου Φρήμαν για την εποχή της παραληρηματικής καχυποψίας είναι ο αυξανόμενος αριθμός των ανθρώπων που ζουν στις πόλεις. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας οι αστικοί πληθυσμοί του πλανήτη ξεπερνούν τον αγροτικό. Το δε 2030 αναμένεται οι αστικοί πληθυσμοί να αποτελέσουν το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού. Τα ποσοστά της παράνοιας είναι διπλάσια στις αστικές περιοχές από ότι στις αγροτικές σύμφωνα με τον Δρ Φρήμαν. Οι κοινωνικοί δεσμοί είναι χαλαρότερη στις πόλεις από ότι στις αγροτικές περιοχές και η κοινωνική απομόνωση πολύ αυξημένη στις αστικές περιοχές πράγμα το οποίο συνδέεται άρρηκτα με την εμφάνιση παρανοϊκών σκέψεων.
Επίσης ρόλο στην εμφάνιση παρανοϊκών σκέψεων έχει και η άνιση διανομή του πλούτου καθώς αποδείχτηκε ότι σε περιοχές με ευρείες ανισότητες στην κατανομή του πλούτου μειώνεται δραματικά το επίπεδο αλληλοεμπιστοσύνης μεταξύ των ανθρώπων.
Ορισμένα βίαια γεγονότα όπως η 11η Σεπτεμβρίου στην Αμερική ευνοούν την ανάπτυξη καχυποψίας. Το κλίμα τρομοκρατίας και τρομολαγνείας που ακολούθησε αύξησε δραματικά τα περιστατικά παρανοϊκής συμπεριφοράς των πολιτών της χώρας.
Τέλος στην σύγχρονη Ελλάδα τα περιστατικά παράνοιας αυξάνονται δραματικά γιατί όλη η ζωή του σύγχρονου Έλληνα εξαρτάται πια από την τηλεόραση η οποία καλλιεργεί την καχυποψία συστηματικά, γιατί αυτό πουλάει πάρα πολύ. Η τρομοκρατία των ατελείωτων δελτίων ειδήσεων που περνάει εξαιτίας της πολύωρης έκθεσης στα δελτία, βιωματικά στη συμπεριφορά του Έλληνα κάνει το σύγχρονο πολίτη επιφυλακτικό, καχύποπτο, ημιμαθή-πολύξερο και επιτείνει τη συμπεριφορά που συνάδει με τους ορισμούς της παράνοιας.
Ευτυχώς σύμφωνα με τους παραπάνω επιστήμονες η πλειονότητα των περιστατικών παρανοϊκής συμπεριφοράς δεν χρήζει ιατρικής παρακολούθησης. Δημιουργεί όμως έναν κοινωνικό ιστό πολύ ευάλωτο, σαθρό του οποίου οι προοπτικές για το μέλλον εμφανίζονται δυσοίωνες.